ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 2 ΙΟΥΝΙΟΥ
12:00 – 13:00
Η δημιουργία μιας πολιτιστικής τοπιογραφίας στο Ελληνικό Ιωαννίνων: Σύνολο υπαίθριων γλυπτών και κατασκευών κατά μήκος μιας πεζοπορικής διαδρομής
Διοργανωτές: Ελένη Παγκρατίου, Αρχιτέκτων, Θεόδωρος Παπαγιάννης, Ομότιμος Καθηγητής Γλυπτικής, ΑΣΚΤ, Χρήστος Μεράντζας, Επίκουρος Καθηγητής Ιστορίας των Πολιτισμών, Πανεπιστήμιο Πατρών
Χώρος: Μουσείο Αργυροτεχνίας
Τα υπαίθρια γλυπτά και οι κατασκευές, που σημασιοδοτούν τη διαδρομή από την είσοδο του χωριού Ελληνικού Ιωαννίνων μέχρι και τη μονή της Τσούκας, δημιουργήθηκαν στα διαδοχικά θερινά συμπόσια γλυπτικής που πραγματοποιήθηκαν στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης “Θεόδωρος Παπαγιάννης” από το 2010 έως το 2016. Τοποθετημένα εντός του αγροτικού περιβάλλοντος συνιστούν μια νέα μορφή αφήγησης που έχει μια λειτουργία θεμελίωσης ενός περιγεγραμμένου ορατού (το βουνό, το εικονοστάσι, ο ποιμένας, οι προσκυνητές, οι κυνηγοί) και ενός απερίγραπτου απείρου (το θείο, η πίστη, το ιερό, η δέηση, το άυλο, το υπερβατικό). Το δρομολόγιο των έργων, φροντισμένη δημιουργία μιας καλλιτεχνικής καρποφορίας, με τις διαδοχικές μετατοπίσεις του υποκειμένου-περιπατητή στο χώρο, κατασκευάζει το ίδιον μιας διαφοράς ή διάκρισης σε σχέση με το φυσικό τοπίο, και ως τέτοιο λειτουργεί ως ένα σύστημα που χαράζει στο χώρο μια οριοθέτηση. Το ετερόκλητο σύνολο των έργων και των συμβολισμών τους λειτουργεί ως ένα ενδιάμεσο, ως η γέφυρα που συνδέει τις εκστάσεις του χρόνου (παρελθόν, παρόν, μέλλον), την προφορική παράδοση και την ιστορία των τοπωνυμίων με την επίσημη ιστορία΄ συγκροτεί έναν αφηγηματικό συμβολισμό που προκαλεί τον αναστοχασμό του παρελθόντος και μετατρέπει τη συνέχεια του χώρου σε ασυνεχές αφήγημα του τόπου. Λειτουργεί ταυτοχρόνως ως μια νέα απαίτηση για μια ποιοτική σχέση με τη ζωή μέσω της τέχνης. Κατ’ ουσίαν, η αφήγηση των έργων κατασκευάζει ένα δρομολόγιο για τον αναστοχασμό του χώρου με ποιοτικά κριτήρια που σέβονται την ιστορία, τη φύση, την παράδοση και που δεν αποκλείουν την καινοτόμο δημιουργία. Τα έργα αφηγούνται μετατοπίσεις ως προς την παραδοσιακή αισθητική, μεταστροφή του βλέμματος προς μια νέα αισθητική, υπερβάσεις των δυσκολιών που το ίδιο το υλικό απαιτεί προκειμένου να χειραγωγηθεί, αξιοποίηση του παλαιού (ανακυκλώσιμο υλικό) ως δομικού στοιχείου του νέου, μιλούν για τις δυσκολίες στην κατεργασία του υλικού, για τη φθαρτότητα της ζωής, για την αξιοποίηση της ανακύκλωσης, προτείνουν μια ολιστική διαχείριση, όχι μόνο ως προς την τουριστική ανάπτυξη του τόπου, αλλά και ως προς τη διαχείριση του πλουτοπαραγωγικών πηγών και την προστασία του περιβάλλοντος.
13:30 – 14:30
Materializing Absence through contemporary art in the work of Hera Βüyüktaşçiyan.
Συζητητές: Κατερίνα Κωνσταντίνου, Ιστορικός της τέχνης, Άρης Αναγνωστόπουλος, Ανθρωπολόγος, ιστορικός, Πρωτοβουλία για την Ανάδειξη της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Hera Βüyüktaşçiyan, εικαστικός
Χώρος: Φετιχιέ Τζαμί
Η ιστορικός τέχνης Κατερίνα Κωνσταντίνου παρουσιάζει το έργο της καλλιτέχνιδας Hera Büyüktaşçıyan σε αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία. Ο Άρης Αναγνωστόπουλος συζητά με την καλλιτέχνιδα για τους τρόπους με τους οποίους οι site-specific πρακτικές στην τέχνη μπορούν να αποδώσουν με αισθητηριακό τρόπο τη μνήμη ή την απουσία της σε τόπους πολιτιστικής κληρονομιάς.
*Ο διάλογος θα διεξαχθεί στα αγγλικά.
The proposed panel aims at foregrounding contemporary site-specific artistic practices of the Istanbul-based artist Hera Buyuktascian as a way of materializing memory or even forgetfulness in cultural heritage sites. Buyuktascian’s work is placed between social amnesia and anamnesis. Drawing from forgotten aspects of history and absent material evidences that form voids, she takes up the role of a storyteller to narrate past existence in the present. Through her site-specific artworks in cultural heritage sites, she often reveals things that were formerly disregarded and provokes recollections that have almost lost their material reference points. Discontinued bonds between past and present are being the focal point of her art, through which she converts current absences into presences. Taking over material voids, she transforms them into meaningful sites that provoke memories and emotions and function as modes of ‘feeling’ history. Memory and oblivion, presence and absence are the key elements of her work.
A presentation of her work will focus mainly on her site-specific artworks in archaeological sites and monuments and it will be followed by a discussion between the anthropologist and historian Aris Anagnostopoulos and the artist herself. The discussants are invited on the grounds of their shared interest in the notion of absence. This discussion will revolve around diverse absences in anthropology, archaeology and contemporary art.
18:00 – 19:30
«Να ξεμπερδεύουμε με την Αρχαιολογία»: Μεγάλα έργα, ξένες επενδύσεις και διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Οικονομικές, πολιτικές και ιδεολογικές διαστάσεις.
Διοργανωτές: Δέσποινα Κουτσούμπα, Αρχαιολόγος, Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, Παναγιώτης Σωτήρης, διδάκτορας Φιλοσοφίας
Συζητητές: Δέσποινα Κουτσούμπα, Αρχαιολόγος, Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων, Παναγιώτης Σωτήρης, Διδάκτορας Φιλοσοφίας, Στάθης Γκότσης, Ιστορικός, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, Γιάννης-Ορέστης Παπαδημητρίου, Δημοσιογράφος.
Χώρος: Βυζαντινό Μουσείο
Τα τελευταία χρόνια, ιδίως μετά την εφαρμογή των «Μνημονίων», οι ιδιωτικές επενδύσεις αναδείχτηκαν σε «βασικό εργαλείο ανάπτυξης». Η ιδιωτικοποίηση εκτάσεων που ανήκαν μέχρι τότε στο δημόσιο, οι αλλαγές χρήσεις γης προς όφελος των επενδύσεων, οι νέες υποδομές, οι νέες μορφές ιδιωτικής επένδυσης μέσω real estate αλλά και οι ολοκληρωμένες μεγάλες τουριστικές επενδύσεις, αποτελούν κομβικές πλευρές αυτής της στρατηγικής. Σε αυτό το πλαίσιο, η αρχαιολογική νομοθεσία προστασίας των αρχαιοτήτων εμφανίζεται διαρκώς ως εμπόδιο που πρέπει να ξεπεραστεί, την ίδια ώρα που νέες μορφές επιχειρηματικής αξιοποίησης της πολιτιστικής κληρονομιάς προτείνονται. Το ζήτημα αυτό δεν αφορά απλώς τις συγκρούσεις σε θεσμικό επίπεδο, συμπεριλαμβανομένων των δικαστικών αποφάσεων, αλλά και τις ιδεολογικές πρακτικές, συμπεριλαμβανομένης μιας ολόκληρης εκστρατείας επηρεασμού της κοινής γνώμης. Με αυτό τον τρόπο η αντιπαράθεση γύρω από την αρχαιολογική νομοθεσία δεν αφορά απλώς αντικρουόμενες πολιτικές κατευθύνσεις ως προς τις οικονομικές στρατηγικές και το μοντέλο ανάπτυξης, αλλά ιδεολογικές εντάσεις στην ίδια τη σχέση της ελληνικής κοινωνίας με το παρελθόν της, δεδομένης της κεντρικότητας της αρχαιότητας στο εθνικό αφήγημα.
20:00 – 21:00
Αρχαιολογία, ιδεολογία και πολιτική στην Αλβανία
Βασίλης Νιτσιάκος, Καθηγητής Κοινωνικής Λαογραφίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Velta Dalanaj, Aρχαιολόγος, μεταπτυχιακή φοιτήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Χώρος: Μουσείο Αργυροτεχνίας
Η συζήτηση θα περιστραφεί γύρω από την ιδεολογική και πολιτική χρήση του παρελθόντος στην Αλβανία κατά την περίοδο του κομμουνιστικού καθεστώτος, με άξονα τις αρχαιολογικές έρευνες στην περιοχή των Αγίων Σαράντα, καθώς και στις αλλαγές που σημειώθηκαν κατά τη μετα-σοσιαλιστική περίοδο, με τους αρχαιολογικούς χώρους να εντάσσονται σε ένα ευρύτερο στρατηγικό σχέδιο τουριστικής ανάπτυξης, στο πλαίσιο του οποίου, ο χώρος του Βουθρωτού, κατέχει κυρίαρχη θέση.
ΣΑΒΒΑΤΟ 4 ΙΟΥΝΙΟΥ
13:00 – 14:30
Η Αμερική των Ελλήνων – Σκέψεις πάνω στη διασπορά.
Συζητητές: Γιώργος Αναγνώστου, Καθηγητής Πολιτισμικών Σπουδών, Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Ohio, Γιώργος Καλογεράς, Καθηγητής Αμερικανικών Εθνοτικών και Μειονοτικών Σπουδών, Α.Π.Θ, Νίκος Πουλόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Ελληνικής και Ευρωπαϊκής Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Missouri-St.Louis, Ματούλα Σκαλτσά, Καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης και Μουσειολογίας, Α.Π.Θ.
Χώρος: Αίθουσα Συσκέψεων (Μικρή αίθουσα Βυζαντινού Μουσείου)
Το ερευνητικό αντικείμενο της ομάδας μας εντοπίζεται σε ζητήματα αναπαράστασης της ελληνοαμερικανικής κουλτούρας και όχι μόνον, καθώς και σε όρους με τους οποίους αυτή εκφράζεται. Οι επιμέρους προσεγγίσεις αφορούν:
1. τους τρόπους με τους οποίους η βιβλιογραφία αφηγείται την κουλτούρα και την ιστορία των Ελλήνων της Αμερικής,
2. τους τρόπους με τους οποίους οι ίδιοι οι Έλληνο-αμερικανοί αυτοπροσδιορίζονται,
3. τους τρόπους με τους οποίους αναπαρίστανται σε αρχειακούς και μουσειακούς ή και οικείους χώρους όλοι οι παραπάνω προβληματισμοί μέσω των υλικών ή και άυλων τεκμηρίων;
4. τις διαμορφώσεις και αναπαραστάσεις υβριδικών ταυτοτήτων και εναλλακτικών απόψεων, τόσο στην ιστορία όσο και στον υλικό πολιτισμό, εξαιτίας αντιμαχόμενων πολιτισμικών πρακτικών στη νέα διασπορική πατρίδα.
Νομίζουμε ότι μία τέτοια χαρτογράφηση είναι απολύτως αναγκαία, διότι, αν και οι Έλληνες της Αμερικής συχνά θεωρούνται ως ένα ομοιογενές σύνολο, κατ’ ουσίαν αποτελούν ένα πολύπλευρο, ταχέως μεταλλασσόμενο, κοινωνικό σώμα. Η ανάλυσή του μπορεί να φωτίσει μεγάλο εύρος ζητημάτων, αναζητώντας παράλληλα αναλογίες και αναγωγές της ελληνικής μετανάστευσης και διασποράς εν γένει.
Τέτοια ζητήματα μπορεί να είναι:
– η σύνθεση διττών πολιτισμικών ταυτοτήτων και πολλαπλών ταυτίσεων
– οι εντάσεις ανάμεσα σε θρησκευτικού και κοσμικού χαρακτήρα ταυτότητες
– η διατήρηση της πολιτισμικής ταυτότητας στο πλαίσιο μιας διαδικασίας αφομοίωσης
– η σημασία του παρελθόντος, συμπεριλαμβανόμενου και αυτού της αρχαίας Ελλάδας, στη συγκρότηση της ελληνοαμερικανικής ταυτότητας σήμερα,
– η σύνδεση των Ελλήνων της Αμερικής με την ίδια την Αμερική και την Ελλάδα, σύνδεση που επερωτά αυτήν την ίδια την έννοια της διασποράς, ιδιαίτερα στις σημερινές συνθήκες παγκοσμιοποίησης και ‘μετακίνησης’ εγκεφάλων και τέλος
– η επιλογή των θεωρητικών εργαλείων στη βάση των οποίων υποβάλλουμε ερωτήσεις στους μάρτυρες του υλικού και άυλου πολιτισμού που αφορούν τη διασπορά και μετανάστευση
Παρότι, στους επίσημους και πιο διαδεδομένους, επιστημονικούς και όχι μόνο, λόγους, παραδοσιακά οι Ελληνοαμερικανοί παρουσιάζονται ως διασπορά, η σημασία και το εύρος αυτού του συνόλου είναι ασαφή. Αλήθεια, όλοι οι Έλληνες της Αμερικής αποτελούν διασπορά; Πως αισθάνονται οι Ελληνοαμερικανοί για την Ελλάδα; Πως αισθάνονται για την ελληνική τους ταυτότητα οι Έλληνες πτυχιούχοι που είτε εργάζονται είτε σπουδάζουν επί μακρόν στις ΗΠΑ, προσβλέποντας παράλληλα, δεδομένης της ελληνικής συνθήκης, στην απόκτηση ενός διασπορικού στάτους;
Η ομάδα επιχειρεί να φωτίσει τα παραπάνω ερωτήματα, προσπαθώντας να χαράξει δρόμους για τον αναγκαίο διάλογο που αφορά μία συλλογικότητα, η οποία αναλόγως μπορεί κάθε φορά να επανερμηνεύεται και να επανανοηματοδοτείται.
19:30 – 21:00
Μετακινήσεις, υλικότητες και χώροι του παρελθόντος / τόποι του παρόντος. Ανιχνεύοντας πεδία συνάντησης με την ετερότητα.
Ανοιχτή συζήτηση
Διοργανώτρια: Κωνσταντίνα Μπάδα, Καθηγήτρια Κοινωνικής Λαογραφίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Συζητητές: Κωνσταντίνα Μπάδα, Καθηγήτρια Κοινωνικής Λαογραφίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Βασίλης Δαλκαβούκης, Επίκουρος Καθηγητής Εθνογραφίας του Ελλαδικού Χώρου, Δ.Π.Θ., Αικατερίνη Μάρκου, Επίκουρη Καθηγήτρια Κοινωνικής και Ιστορικής Ανθρωπολογίας του Βαλκανικού Χώρου, Δ.Π.Θ., Ανδρομάχη Οικονόμου, Διευθύντρια Ερευνών ΚΕΕΛ, Ακαδημία Αθηνών.
Χώρος: Σουφαρί Σαράι
Τη συνεδρία θα κλείσει η προβολή της ταινίας του Δημήτρη Κουτσιαμπασάκου
«Σιωπηλός Μάρτυρας»
Μέσα από ποικίλες μορφές χωρικότητας και υλικότητας (που προσεγγίζονται ως πεδία τέλεσης και άρθρωσης σχέσεων), εντοπίζονται τα πεδία συνάντησης με την ετερότητα και προβάλλουν οι διάμεσες, υβριδικές, μεταίχμιες, ενδεχόμενα δυναμικές ταυτότητές της. Η προσέγγιση βασίζεται στην άποψη ότι ο πολιτισμός συγκροτείται δυναμικά μέσα από σημαίνουσες διαδράσεις και διαλεκτικές σχέσεις μεταξύ ανθρώπων, αντικειμένων και χώρων. Υπό αυτήν την έννοια, ο χώρος δεν προσεγγίζεται ως παρεπόμενο των κοινωνικών σχέσεων αλλά ως εμπλεκόμενος με στενό τρόπο στην κατασκευή τους. Αναγνωρίζεται ως μια κοινωνική κατασκευή που σχετίζεται άμεσα με την κατανόηση των διαφορετικών ιστοριών των ατομικών και συλλογικών υποκειμένων και την παραγωγή των πολιτισμικών φαινομένων. Ο χώρος φέρνει στο προσκήνιο την πολλαπλότητα των κοινωνικών σχέσεων, των κοινωνικών ταυτοτήτων σε σχέση με τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους διαφορετικές ομάδες και άτομα χρησιμοποιούν, βιώνουν, νοηματοδοτούν και ερμηνεύουν τους ίδιους χώρους. Προβάλλει, επομένως, ως αποτέλεσμα πολλαπλών σχέσεων και οπωσδήποτε ως πεδίο άσκησης σχέσεων εξουσίας, αντίστασης, συγκρουσιακών ή συναινετικών σχέσεων, διαχρονικά και συγχρονικά.
Ο ρόλος της ετερότητας στην διαμόρφωση αυτών των σχέσεων, στην εγγραφή τους στο χώρο και στη συνακόλουθη παραγωγή του χώρου είναι κομβική. Αν και η έννοια της ετερότητας μπορεί να θεωρηθεί ως σύμφυτη με τις ανθρώπινες σχέσεις, η συζήτηση θα εστιάσει στην ετερότητα εκείνη που προκύπτει μέσα από τις μετακινήσεις πληθυσμών (περιοδικές ή μη), διαδικασία που όχι μόνο συγκροτεί υλικά τους χώρους του παρελθόντος και τους μετατρέπει συχνά σε –υπό διεκδίκηση– βιωμένους τόπους του παρόντος, αλλά κατά κανόνα καθορίζει την έννοια της ταυτότητας ως σχέση αντιπαραβολής με τον εκάστοτε «Άλλο», με τον οποίο έρχεται σε επαφή. Υλικότητες που συνδέονται με μετακινούμενους πληθυσμούς, όπως τα ταφικά μνημεία μεταναστών στους εθνικούς οδικούς άξονες, οι χωρικές υλικότητες των ομάδων που μετακινούνται στο Ζαγόρι, τα ισλαμικά τζαμιά, οι τεκέδες, και άλλοι χώροι «των Άλλων» στη Θράκη, οι επανοηματοδοτούμενοι ιστορικοί τόποι και τα τοπία της Γορτυνίας (Αρκαδία) , θα αναδειχθούν κατά τη συζήτηση, σε πεδία συνάντησης με την ετερότητα.